Ciklitlerde Doğal Renklendiriciler

CİKLİTLERDE DOĞAL RENKLENDİRİCİLER

İhsan ÇELİK & Pınar Çelik

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi

Akvaryum denilince ilk akla gelen şeyler durmadan yüzen rengarenk balıklar

olmaktadır. süs balıkları ticaret zincirinde en başta üretimden itibaren renkli balıklar daha çok talep görmektedirler. Bu nedenle akvaryumlar için üretilen balıkların renkli olması için bir

takım yöntemlere başvurulmaktadır. En fazla kullanılan renklendirme tekniklerden ilki yeme

veya suya yapay steroid içerikli kimyasallar eklenmesi ikincisi de yapay veya doğal

renklendiriciler içeren yemler kullanılmasıdır.

Pigmentler

Su ürünleri yetiştiriciliğinde balıkların yemleri mikro ve makro parçalar içermektedir.

Bu maddeler büyüme, sağlık ve dış görünümlerini doğrudan etkileyecek seviyede

önemlidirler. Bu maddelerden pigmentler, biyolojik renklenmede canlı yaşamı için çok

önemli rol oynarlar. Pigment kelimesi Latince bir kelime olan boyama maddesi veya

kozmetik anlamındaki “pigmentum” dan gelmektedir. Biyolojide hayvan veya bitkilerin doku

veya hücrelerine renk veren herhangi bir madde pigment olarak adlandırılabilmektedir. Süs

balıklarının yanı sıra yemeklik balık, kabuklu ve yumuşakça üretilen su ürünleri sektörü

dünyada önemli bir üretim potansiyeline sahiptir. Özellikle kültür balıklarının et renginin

ayarlanması amacıyla yemlerde pigment bileşikleri kullanılmaktadır. Hücre renklerini veren

dört ana pigment grubu vardır; Melaninler (kahverengi, gr, siyah), Karotenoidler (sarı,

kırmızı), Pteridinler (sarı) ve Purinler.(gümüşi renkler) Melaninler balıklarda görülen koyu

renklerden sorumludurlar. Yağda eriyebilen karotenoidler sarı ve kırmızı renkleri

vermektedirler. Pteridinler suda eriyebilen bileşiklerdir ve karotenoidler gibi parlak

renkler verirler.

Pteiridnler karotenoidlerle karşılaştırıldığında renklenmede daha az rol oynamaktadırlar. Purin bileşiklerinde bulunan guaninler pek çok balık türünün gümüşümsü karın derisinde

bulunmaktadırlar.

Balık renklendirilmesinde bunlardan en çok kullanılanı karotenoidlerdir. Doğada 600’ den

fazla karotenoid tanımlanmasına rağmen bunlardan yalnızca bir kısmı besin renklendirmede,

hayvan renklerinde, eczacılık ve kozmetik sanayinde kullanılmaktadır.

Mikroalglerdeki Pigmentler

Denizlerde ve tatlısularda süspanse maddenin canlı kısmını oluşturan planktonik

organizmalar, kendi başlarına hareket edemeyen ancak su hareketleriyle yer değiştirebilen

canlılardır. Planktonik formların bitkisel üyelerini teşkil eden fitoplankton türleri tek yada

koloni halinde bulunurlar. Planktonda yer alan mikroskobik bitkilerden oluşan fitoplankton

akuatik habitattaki en önemli organik madde üreticileridir. Bu ototrof canlılar sahip oldukları

klorofil, karotenoid v.b. fotosentetik pigmentleri vasıtasıyla fotosentez işlemini

gerçekleştirirler. Bu pigmentler güneş enerjisinin organik maddeye dönüşümünü en verimli

şekilde sağlarlar. Fitoplankton bünyesinde bulunan kloroplastların en önemli bileşenleri renk

maddeleridir. Bu yüzden de pigment içeriği yüksek fitoplankton ile beslenen balıkların

renkleri de o oranda canlı olmaktadır.

Buradan yola piyasada albino zebra, papağan veya severum gibi farklı isimlerle adlandırılan

Cichlosoma sp. türü bir takım doğal ve sentetik renk maddeleri ile renklendirilmeye çalışılmıştır.

Renklendirme Denemesi

Total boyları ortalama 2,86±1,12 cm, ortalama ağırlıkları 0,62±04,2 gr olan 200 adet

ciklit balığı 20 litrelik 12 akvaryuma stoklanmıştır. Yalnızca sünger filtre (pipo filtre)

kullanılan akvaryumlarda günlük % 10 su değişimi yapılmıştır. yemlerin hazırlanmasında

ham madde olarak balık unu, soya küspesi, buğday unu, mısır gluteni, bankalite, balık yağı

kullanılırken dört faklı renk maddesi kullanılmıştır. Renklendirici olarak mikroalglerden

spirulina (Spirulina platensis) ve porphyridium (Porphyridium cruentum) yanı sıra iki farklı

sentetik renklendirici (Astaxhantin ve β-Karoten) kullanılmıştır. Üçer tekrarlı dört farklı gruba

bölünen balıklar 2 ay boyunca dört faklı renk maddesi içeren yemlerle beslenmişlerdir.

Deney sonunda balıkların derileri spektrofotometrede analiz edilerek renklendirme dereceleri

karşılaştırılmıştır. Ortalama 25ºC ve 7,5-8 pH değerlerinde gelişimleri ve renklenmeleri

gözlenen balıkların astaxhantin ve porphyridium ile daha pembemsi renk aldıkları tespit

edilirken β-Karoten ve spirulinanın daha az etkili olduğu bulunmuştur.

Astaxhantin sucul canlıların renklenmesinde (pembe, kırmızı) önemli bir karotenoiddir.

Astaxhantinin balıklarda emilimi ve birikimi diğer karotenoidlerden daha yüksektir. Bundan

dolayı da balığın görünümünde daha belirgin etkiler ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada da

astaxhantin içerikli yemlerle beslenen balıkların diğer gruplara göre daha canlı renklere sahip

olduğu ortaya çıkmıştır. Tüm gruplardaki renklenme balıkların vücutlarında aynı bölgede

(karın, yüzgeçler, vücudun kuyruğa yakın olan kısımları, ventra lateral bölgeler) gözlenmiştir.

B-Karoten grubundaki balıkların karın bölgesi, kuyruk, dorsal ve anal yüzgeçler pembe-

kırmızı arası renk almıştır. Bu grupta renklenme astaxhantin grubundan az diğer gruplardan

fazla olmuştur. Porphyridium grubunda renklenme çok hafif kırmızı renkte gözlenmiştir.

Spirulina grubunda kırmızı renge rastlanmamakla birlikte gözle görülür belirgin bir

renklenme saptanmamıştır. Bunun yanı sıra yeşile çalan çok hafif renk değişimleri

gözlenmiştir.

Sonuç olarak aynı hammadde içeriğindeki yemlere farklı renk maddeleri eklendiğinde

birbirinden farklı tepkiler alınmıştır. Balıklardaki bu renklenme farklı pigment maddelerinin

etkisi altında olmakla birlikte yeme katılan renklendiricinin dozu da çok önemlidir. Yem

içerisindeki pigment oranı arttıkça balığın daha fazla renklendiği görmek kuvvetle

muhtemeldir.

oldukça sağlıklı bir yöntem olsa da hazırlanmasının nispeten daha zor ve maliyetli olması

diğer yöntemlerin daha çok kullanılmasını teşvik etmektedir.

Sentetik ve doğal renklendiricilerin bu şekilde yemlerle birlikte verilmesi

Doğal ve sentetik renklendiriciler canlı üzerinde biyolojik zararlara neden

olmamaktadır. Ancak özellikle steroid (hormon) katkılı yemler veya ilaçlar canlıların

biyolojik dengesine doğrudan etki etmektedirler. Türkiye’ de de yaygın kullanıldığını

bildiğimiz bir takım ilaçlar 10 gün gibi kısa sürede balıkların inanılmayacak derecede

renklenmesini sağlamaktadırlar ancak uygulamaya maruz kalan balıklarda oranda zara

görmektedirler. Günümüzde bu tip hormon uygulamaları yemeklik balık üretiminde doğal ve

sentetik renklendiricilere mağlup olsa da akvaryum balıkları sektöründe hala yaygın olarak

kullanılmaktadır. Ticari kazanım hırsının doğal yaşamı tehdit etmemesi ümidiyle.